Ысынлыҡта Муса һеҙгә ап-асыҡ аяттар (Тәүрәтты) килтерҙе. Һуңынан һеҙ, ғәҙелһеҙ залимдар булараҡ, быҙауға табына башланығыҙ.
Иҫегеҙҙәме баш осоғоҙға тау элеп ҡуйған инек, һеҙ шунда нисек ант иттегеҙ? Һеҙгә бойоролдо: — Һеҙгә бирелгән китапты (Тәүрәтты боҙмайынса) ныҡ тотоғоҙ, һөйләгәндәремде яҡшы аңлағыҙ! — тинек. Һеҙ: - Ишеттек, әммә буйһонмайбыҙ, — тинегеҙ. Иманһыҙлыҡтары арҡаһында, уларҙың йөрәктәренә быҙауға мөхәббәт хистәре кереп тулды. Әйт Һин уларға: — Әгәр ҙә (быҙауға) инанһағыҙ, был эшегеҙ һеҙгә әллә ниндәй яман хәлдәр килтерәсәк, — тип әйт.
(Ий, Мөхәммәд) әйт: — Аллаһ ҡаршыһындағы йәннәт йорто башҡаларға булмайынса, бары тик беҙгә генә, тип раҫларға тырышһағыҙ, әйткәнегеҙҙе хаҡ тип һанаһағыҙ, үлемде һайлағыҙ, — тип әйт.
Улар үҙҙәре ҡылған (гөнаһтары, ҡаршылыҡтары) арҡаһында бер ваҡытта ла үлемде теләп алмаҫ. Аллаһ залимдарҙы бик яҡшы белә.
Ысындан да, тормошҡа йәбешеп ята торған, күҙе туймаҫ халыҡтарҙың иң наҙаны улар икәнен һин белерһең. Мөшриктәр (һындарға табыныусылар) бигерәк тә аскүҙ-ҡомһоҙ була: улар мең йыл йәшәргә теләй. Былары тегеләренән ҡомһоҙораҡ. Мең йыл йәшәһә лә, улар язанан ҡасып ҡотола алмаҫ. Аллаһ уларҙың нимә ҡылғанын күреп тора.
Әйт Һин: — Жәбраилгә кем дошман, шул яҡшы белеп торһон, Аллаһтың рөхсәте менән Ҡөръәнде минең күңелемә тура юл күрһәтеүсе сифатында, унан элек килгән китаптарҙы дөрөҫләүсе һәм мөьминдәр өсөн һөйөнсө-мөғжизә булараҡ (Жәбраил) килтерҙе, - тип әйт.
Аллаһҡа, фәрештәләргә, пәйғәмбәрҙәргә, Жәбраилгә, Микәилға дошман булған кеше — кәфер булыр. Хаҡтыр, Аллаһ — кәферҙәрҙең дошманы.
Шик юҡ, һиңә ап-асыҡ аяттар индерҙек. Уларҙы фәсиҡтәр генә инҡар итәсәк.
Нисә тапҡыр улар һүҙ бирҙе, ант итте. Аралары¬нан бер нисә төркөм, анттарын боҙоп, һүҙҙә торманылар. Уларҙың күбеһе иманһыҙ булып ҡалды.
Үҙҙәренә Аллаһ тарафынан индерелгән китап (Тәүрәт)ты дөрөҫләргә тип илсе (Мөхәммәд) ебәрелгәс, китаплы төркөм (йәһүдтәр), белмәгәнгә һалышып, Аллаһ Китабын арҡа яҡтарына ырғыттылар.
Сөләймәндең хөкөмдарлығы ваҡытында улар шайтандарҙың (уйҙырма) ялғандарына эйәрҙеләр. Сөләймән кәфер түгел ине. Әммә шайтандар кәфер булды. Сөнки улар Һарут менән Марут исемле ике фәрештәгә индерелгән сихырҙарҙы Бабил илендәге кешеләргә өйрәттеләр. Гәрсә, был ике фәрештә бөтөн кешегә:- Беҙ бары тик (кешеләрҙе) вәсүәсәгә һалып һынау өсөн төшөрөлдөк. Һаҡ булығыҙ, яңғылышып, беҙҙән сихыр өйрәнеп, кәфер була күрмәгеҙ, - тип киҫәтеүҙән башҡа һис кемгә (сихыр) өйрәтмәнеләр.Улар ошо ике фәрештәнән ир менән ҡатын араһын боҙа торған сихырҙар өйрәнделәр. Сихырсылар, Аллаһтың рөхсәте булмаған килеш, һис кемгә зарар эшләй алмаҫ. Улар үҙҙәренә файҙа килтерә торғанды түгел, үҙҙәренә зарар килтерә торған сихырҙы өйрәнделәр. Сихырға ҡатнашҡандарҙың Әхирәттә насибы булмаясағын улар бик яҡшы белә ине. Сихыр бәйәһенә улар үҙҙәрен һатты. Бынан да яман эш булырмы? Әгәр улар быны аңлаһа...
Иман килтереп, үҙҙәрен был яманлыҡтан ҡотҡарһалар, шөбһәһеҙ, Аллаһ тарафынан биреләсәк сауап улар өсөн тағын да хәйерлерәк булыр ине. Улар быны аңлаһындар ине!
Һәй, иман килтергән кешеләр!- Рағийнә (беҙҙе һаҡла) - тимәгеҙ. - Унҙурнә(беҙгә ҡара), - тип әйтегез! Уның вәғәзен ҡолаҡ һалып тыңлағыҙ.Кәферҙәр өсөн ҡайғы биреүсе яза әҙерләнгән.(«Рағийнә” һүҙе ғәрәпсә «Беҙҙе күҙәтеп, тура юлға күндер» мәгәнәһендә булып, шул уҡ һүҙ йәһүдтәрсә һүгенеү һүҙе була икән. Йәһүдтәр Мөхәммәд пәйғәмбәрҙе мыҫҡыллап көлә торған булалар. Шунан Аллаһ был һүҙҙе ҡулланыуҙан тыя. Уның урынына «унҙурнә» һүҙен ҡуллунырға ҡуша». Али Өзәк тәфсиренән.)«Рағийнә» һүҙе «тыңла, ишет» мәғәнәһендә булып, баҫым менән әҙ генә үҙгәртелгәс, «ул ахмаҡ, аңғыра, шашҡан» мәғәнәләрен ала. «Унзурнә» һүҙе иһә, «беҙҙе көт, беҙгә форсат бир» тигән мәғәнәне аңлата». Мәүләнә Ғәли Тәфсиренән.)
(Ий, мөьминдәр) китаплы халыҡ та, кәферҙәр ҙә, мөшриктәр ҙә Раббығыҙҙан һеҙгә ниғмәттәр индерелеүен һис тә теләмәйҙәр. Аллаһ рәхмәтен Үҙе теләгәндәргә индерә. Аллаһ - сикһеҙ мәрхәмәт эйәһеҙер.
Беҙ берәй аяттың көсөн ғәмәлдән сығарһаҡ йәки уны онотторһаҡ, һис шикһеҙ, тағын да яҡшырағын йәки шуға оҡшашын бирербеҙ. Аллаһтың бар нәмәгә ҡөҙрәте еткәнен һин белмәйһеңме әллә?
Күктәрҙең, Ерҙең байлығы, шулар менән идара итеү бары тик Аллаһ ихтыярында икәнен Һин белмәйһеңме ни? Һеҙҙең өсөн Аллаһтан башҡа дуҫ та, ярҙамсы ла юҡ.
Әллә һеҙ әүәлдәгесә, Мусаға һорауҙар биргәнегеҙ кеүек, был пәйғәмбәрегеҙгә лә һорауҙар яуҙырмаҡ булаһығыҙмы? Иманын юғалтҡан кеше, һис шикһеҙ, тура юлдан тайған булыр.
(Әй, мөьминдәр) китап әһелдәренең күбеһе, Хаҡ Тәғәлә үҙҙәренә (Тәурәт менән) ысын дөрөҫлөктө бәйән иткәндән һуң, эстәрендәге хөсөтлөк, көнләшеү арҡаһында, һеҙҙе иманығыҙҙан яҙҙырып, яңынан кәфер итмәксе булалар. Хәҙер инде һеҙ уларҙы кисерегеҙ һәм Аллаһтың әмере килгәнсегә ҡәҙәр, улар менән аралашмағыҙ. Шик юҡтыр, Аллаһтың бөтөн нәмәгә ҡөҙрәте етә.
Намаҙ ҡалдырмағыҙ, зәкәтте тейешенсә һәм ваҡытында биреп барығыҙ. Алдан уҡ үҙ файҙағыҙға ҡылған изгелегегеҙ өсөн Аллаһ ҡаршыһында әжерен аласаҡһығыҙ. Шик юҡтыр, Аллаһ һеҙ ҡылғандарҙы тулайым күреп тора.
(Китап әһелдәре):- Йәһүдтәр һәм христиандарҙан башҡа бер генә халыҡ та йәннәткә кермәҫ, - тип әйтәләр.Был уларҙың нигеҙһеҙ хыялыҙыр. Һин уларға:- Әгәр ҙә һеҙ, ысындан да, хаҡлы икән, быңа дәлилдәр килтерегеҙ! - тип әйт.
Юҡ инде! Йөҙөн ихластан Аллаһ тарафына йүнәлдергән кешегә әжер Раббы менән ҡауышҡас булыр. Шулар өсөн ҡурҡыныс булмаҫ, шуларға ҡайғы килмәҫ.
Йәһүдтәр:- Христиандарҙың таянысы юҡ (улар хаҡ диндә түгел), - тинеләр. Христиандар иһә:- Йәһүдтәрҙең таянысы юҡ (уларҙың дине дөрөҫ түгел), - тинеләр. Гәрсә, улар бер үк китаптарҙы уҡый. (Хәбәре булмағандар ҙа, уҡый-яҙа белмәгәндәр ҙә) нәҡ шулар һүҙен ҡабатлай. Бәхәсселәрҙең ҡайһыһы хаҡлы, ҡайһыһы хаҡһыҙ икәне тураһында Ҡиәмәт көнөндә Аллаһ хөкөм сығарасаҡ.
Мәсеттәрендә Аллаһтың исемен телгә алмаҫҡа бойороусы һәм (мәсеттәрҙе) емерергә тырышыусыларҙан да залимыраҡ кем бар икән был донъяла? Ысынлыҡта, улар шунда ҡурҡа-ҡурҡа керергә тейеш. Улар өсөн донъяла түбәнлек, Әхирәттә яза әҙерләнгән.
Көнсығыш тарафы ла, Көнбайыш тарафы ла Аллаһтыҡыҙыр. Ҡайһы тарафҡа ҡараһағыҙ ҙа, һеҙ йөҙөгөҙ менән Аллаһҡа ҡарап баҫҡан булырһығыҙ. Хаҡтыр, Аллаһтың рәхмәте киң. Ул һәр нәмәне белеп тора.(«Күңелең Аллаһҡа тура булғанда, ҡайһы тарафҡа ҡарап намаҙ укыһаң да дөрөҫ, томан, буран эсендә Ҡийбланы таба алмағанда, һин ҡайҙа ҡарап сәждә итһәң дә, дөрөҫ булыр, намаҙың ҡабул ҡылыныр. Көнсығыш тарафы ла, Көнбайыш тарафы ла - бөтөн Ер шары тигән мәғәнәлә».Хәсән Чантай тәфсиренән.)
(Кәферҙәр):- Аллаһ бала атаһы булды! - тинеләр. Әстәғфирулла! Ул бындай түбәнлектәрҙән азат. Күктәрҙәге һәм Ерҙәге бөтөн нәмә Уныҡы, барыһы ла Уға буйһона.(«Йәһүдтәр Ғөзәйерҙе, христиандар Ғайсаны, мөшриктәр фәрештәләрҙе Аллаһы Тәғәләнең балалары, тинеләр». Хәсән Чантай тәфсиренән.)
Ул күктәрҙе һәм Ерҙе юҡтан бар итеүсе. Берәй нәмә барлыҡҡа килтерергә теләһә, Ул:- Бар бул! - ти. - һәм Ул теләгән нәмә шунда уҡ бар була.
Наҙандар:- Аллаһ беҙҙең менән һөйләшһен ине, - тип әйтәләр, йәки:- Беҙгә лә берәй мөғжизә индерһен ине, - тип әйтәләр.Уларҙан элек йәшәгән наҙандар ҙа нәҡ бына шундай һүҙҙәр әйткән ине. Улар күңелдәре менән бер-берҙәренә ныҡ оҡшаш. Юҡһа, Беҙ дөрөҫөн белергә теләгәндәргә аяттарҙы ап-асыҡ итеп индерҙек.
Дөрөҫө шулдыр, Беҙ һине Хаҡ (Ҡөръән менән йәннәт тураһында) һөйөнөслө хәбәр бирер өсөн һәм (йәһәннәм тураһында) киҫәтеүсе сифатында күндерҙек. Һин (Мөхәммәд) йәһәннәмдәгеләр өсөн яуап тотмаясаҡһың.
Уларҙың динен ҡабул итмәһәң, йәһүдтәр ҙә, христиандар ҙа асылда Һинән ҡәнәғәт булмаҫтар. Әйт һин уларға:- Дөрөҫ юл бары тик Аллаһ күрһәткән юл ғына, - тип әйт. Һиңә килгән ғилемдән һуң, улар юлынан китһәң, шул булыр: һине бер генә дуҫың да, бер генә ярҙамсың да Аллаһтың нәфрәтенән ҡотҡара алмаҫ.
Үҙҙәренә китап индерелгән кешеләр (мәғәнәһен боҙмайынса, һүҙҙәрен үҙгәртмәйенсә) инанып уҡыйҙар, сөнки улар китап уҡығандан һуң иман килтерҙеләр. Шул китапты инҡар итеүҙе кәферҙәр иһә (һәм мәтди, һәм мәғәнәүи) зыян күрәсәк.(«Йәһүд ғалиме Абдулла ибн Сәләм менән дуҫтары Ҡөръәнгә инанып, мосолман булдылар. Бүтән риүәйәткә күрә, Жәфәр бин Әбү Талип менән Хәбәшстандан килгән ҡырҡ кешелек йәмәғәт Ҡөръән уҡып, Исламды ҡабул иттеләр» Хәсән Чантай тәфсиренән.)