Ураҙа төнөндә ҡатындарығыҙға яҡынлыҡ ҡылырға һеҙгә хәләл ҡылынды. Ҡатындарығыҙ һеҙҙең күлдәгегеҙ кеүек, һеҙ ҙә уларға юрған (бөркәүес) кеүектер. Аллаһ һеҙҙең үҙегеҙгә үҙегеҙ хыянат иткәнегеҙҙе белде. Тәүбәгеҙҙе ҡабул итеп, һеҙҙе ярлыҡаны. Инде ҡатындарығыҙға яҡынлашығыҙ һәм Аллаһ рөхсәт иткәндәрҙе эшләгеҙ. Иртәнге яҡта (аҡ епте ҡара ептән айыра алғансыға) Таң нуры ҡараңғылыҡтан айырыла башлағансыға (йәғни Ҡояш сығырға сәғәт ярым ҡала) ҡәҙәр ашағыҙ, эсегеҙ, көнө буйы ураҙа тотоп, аҡшамда ауыҙ асығыҙ. Мәсеттәрҙә (иттиҡаф ваҡытында, йәғни Рамаҙан айының һуңғы ун көнөндә) ғибәҙәт ҡылған ваҡытта ҡатындарығыҙ менән берләшмәгеҙ. Былар Аллаһ тарафынан ҡуйылған сиктәрҙер. Һаҡ булығыҙ, уларға яҡынлашмағыҙ. Ошо рәүештә Аллаһ аяттарын һеҙгә аңлата. Бәлки (гөнаһ ҡылыуҙан) һаҡланырһығыҙ?(«Ир менән ҡатындың үҙ-ара мөнәсәбәте бында шундай матур итеп һүрәтләнгән. Беренсенән, енси теләк, бер енестең икенсеһенә тартылыуы аслыҡ, һыуһау кеүек хистәр-теләктәр менән рәттән ҡуйыла. Был хис-теләктәр тәбиғәт тарафынан бирелгән. Әҙәм балаһы тәндең был ихтыяждарын үтәмәйенсә йәшәй алмай, ашамайынса-эсмәйенсә тора алмаған кеүек, енси ихтыяждарын да ҡәнәғәтләндереү мәжбүрендә «Ҡатындарығыҙ һеҙҙең күлдәгегеҙ кеүек, һеҙ ҙә уларҙы ҡорған (бөркәүес) кеүектер тигән менән беҙгә ир-ҡатын мөнәсәбәттәре тәбиғи теләкте үтәүҙән тыш, тағын да бер бөйөк мәғәнә тураһында һөйләнә. Ир менән ҡатын бер-береһенә кейем рәүешендә хеҙмәт итә, йәғни кейем тәнде эҫенән-һыуыҡтан һаҡлай, ир-ҡатын да бер-береһен һаҡлай, йыуата, бер-береһен тулыландыра, биҙәй, береһенең етешмәгән яғын икенсеһе камилаштыра».(Мәүләнә Ғәли тәфсиренән )
Бер-берегеҙҙең малын ғәҙелһеҙлек менән тартып алып ашамағыҙ. Кешенең малын өлөшсә генә булһа ла махсус тартып алыр өсөн, хөкөмдарҙарға ришүәт бирмәгеҙ. Был - гөнаһ. Гәрсә, һеҙ быны беләһегеҙ.
(Ий, Мөхәммәд) һинән (йыл эсендәге) айҙар тураһында һорарҙар. Һин әйт:- Айҙар кешеләргә хаж ваҡытын билгеләр өсөн, - тип.Изгелек ул - өй артынан кереп йөрөү түгел.Изгелек ул - гөнаһ ҡылыуҙан һаҡланыу. Өйҙәрегеҙгә ишектән кереп йөрөгөҙ. Аллаһтың ғазабынан ҡурҡығыҙ. Шулай булғанда һеҙ (ҡотолошҡа) мораҙығыҙға ирешерһегеҙ.(«Элек ғәрәптәр: хаж ваҡытында ишектән йөрөргә ярамай, тип өйҙәренең артҡы тарафынан тишек асып, өйҙәренә шунан кереп-сығып йөрөй торған булғандар. Аллаһ кешеләрҙе был мәшәҡәттән ҡотҡарыр өсөн, ошо аятты индерә».(Ғәли Өзәк тәфсиренән.)
Ий, мөьминдәр, Аллаһ юлында һуғышыусылар менән бергә (һеҙгә һөжүм иткәндәргә ҡаршы) һуғышығыҙ, ләкин үҙегеҙ һөжүм итмәгеҙ. Аллаһ һөжүм иткәндәрҙе бер ҙә яратмай.
(Үҙҙәре һуғыш башлаған) кәферҙәрҙе ҡайһы ерҙә осратһағыҙ, шунда үлтерегеҙ; һеҙҙе ҡыуып сығарған ерҙәрҙән уларҙы ла ҡыуығыҙ. Фетнәлек кеше үлтереүҙән дә яманыраҡ.Мәсеттә улар һеҙгә ташланмаһа, һеҙ ҙә һөжүм итмәгеҙ; улар һеҙгә ҡаршы һуғышһа, һеҙ уларҙы үлтерегеҙ. Кәферҙәр өсөн яза шул булыр.
Улар һуғыштан баш тартһа, Аллаһ уларҙы ғәфү итер, уларға рәхмәтле булыр.
Фетнә тулыһынса юҡ ителгәнгә ҡәҙәр, бары тик Аллаһ дине (Ислам) ғына тороп ҡалғансыға саҡлы һуғышығыҙ. Фетнәнән ваз кисеп, һуғыштан туктаһалар, уларға дошманлыҡ һәм уларҙы ҡыҫрыҡлау булмаясаҡ. Залимдарҙан башҡа.
Харам ай урынына - харам ай, харамға ҡаршы харам: кем һеҙгә яуызлыҡ ҡылһа, һеҙ ҙә уларға ҡылған яуызлыҡтары ҡәҙәр яуызлыҡ ҡылығыҙ. Аллаһтан (язаһынан) ҡурҡығыҙ һәм белеп тороғоҙ: Аллаһ гөнаһ-харамдан ҡурҡҡандар менән бергә булыр.(«Һижрәттең алтынсы йылында ғибәҙәт ҡылырға тип, Мәккә шәһәренә килгән мосолмандарҙы кәферҙәр Харам мәсетенә кертмәнеләр. Был эш һуғыштар тыйылған, йәғни һуғыш харам ителгән Зөлҡәғидә айында булды. Һуғышырға харам ителгән айҙа кәферҙәр мосолмандарға ҡаршы һуғыш астылар. Һуғыш туҡталғас, Мәккә ҡалаһында ике арала килешеү төҙөлдө. Икенсе йылда харам айында Харам мәсетендә кәферҙәр түгел, мосолмандар баш буласаҡ, тип әйтелде. Икенсе йылда, ысындан да, мосолмандар Харам мәсетендә ғибәҙәт ҡылдылар. Шулай итеп, харам айҙа ҡаршы харам ай ғәмәлгә кереп ҡалды». (Ғәли Өзәк тәфсиренән.)
Аллаһ юлында тейешле малдарығыҙҙы ҡыҙғанмағыҙ. Үҙ ҡулдарығыҙ менән үҙегеҙҙе ҡурҡыныс язаға ташламағыҙ. Һәр ғәмәлегеҙҙә изгелек менән эш итегеҙ. Аллаһ изгелек ҡылғандарҙы ярата.
Хажды һәм нәфел хаж (ҡорбан салмайынса ғына хаж ҡылыу) йолаларын Аллаһ риза булырлыҡ итеп үтәгеҙ. Әгәр был эштәр һеҙгә ҡыйынға тура килһә, ҡулығыҙҙағы ҡорбанлыҡты биреп ебәрегеҙ. Ҡорбан тейешле урынға барып етмәйенсә, сәсегеҙҙе ҡырҙырмағыҙ. Берәйегеҙ сирле булһа йәки башҡа берәй төрлө рәхәтһеҙлеге булһа (хажға барып етә алмаһа), ураҙа тотоп йәки саҙаҡа биреп йәки ҡорбан салдырыу урынына фидийә саҙаҡаһы биреп, бурысын үтәр. (Сирҙән, башҡа төрлө рәхәтһеҙлектәрҙән) имен булһағыҙ, хаж көндәренә саҡлы ғүмрә, йәғни ҡорбанһыҙ ғына Харам мәсетен зыярат итергә (күрергә) теләһәгеҙ, ул кеше үҙ яйына ҡарап, ҡорбан салдырырға тейеш. Ҡорбан салдырмаған кеше хаж көндәрендә өс көн, иленә ҡайтҡас, ете көн, бөтөнөһө ун көн ураҙа тотор. Был әйтелгәндәр Харам мәсете тирәһендә йәшәмәгәндәр өсөн. Аллаһтан (нәфрәтенән) ҡурҡығыҙ. Белеп тороғоҙ, Аллаһтың гөнаһлыларға бирәсәк язаһы бик тә хәтәр буласаҡ.
Хаж ҡылыу мәғлүм бер айҙарҙа була. Шул айҙарҙа хажға барырға ниәтләгән кеше (ихрамға керә, йәғни) хаж дәүерендә ҡатынына яҡынлыҡ ҡылмамаҫҡа, гөнаһ һаналған бөтөн нәмәләрҙән ваз кисергә, кешеләр менән ғауғалашмаҫҡа тейеш. Изгелек эшләгәнегеҙҙе Аллаһ күреп тора. (Әй, мөьминдәр, Әхирәт өсөн) ризыҡ әҙерләгеҙ. Белеп тороғоҙ, ризыҡтың иң хәйерлеһе - иманлы булыу. Ий, аҡыл эйәләре, Минең әмерҙәремде үтәмәүҙән ҡурҡығыҙ.
(Хаж фасылында сауҙа итеп) Раббығыҙҙан ризыҡ (сауҙа файҙаһы) теләһәгеҙ, һеҙгә гөнаһ юҡтыр. Ғәрәфәт тауынан төшөп, төркөм булып Мәшғәри Харамға ҡайтҡас, Аллаһты зикер итегеҙ һәм аҙашып йөрөгәнегеҙҙә (таш һындарға табынған сағығыҙҙа) һеҙҙе тура юлға баҫтырғаны өсөн Аллаһты иҫкә алығыҙ.(«Ихрам» һүҙенең ике мәғәнәһе бар. Ихрам - энәһеҙ, епһеҙ әҙерләнгән кейем. Был аҡ туҡымаға төрөнөп, мосолмандар хажға бара. Кәфенгә оҡшашлығы менән ул, бәлки, үлемде, Әхирәт көнөн иҫкә төшөрөп торор өсөн тәғәйенләнгәндер. Бөтөн мосолмандарҙың, ниндәй милләттән булыуҙарына ҡарамаҫтан, аҡ туҡымаға төрөнөп хажға йыйылыуы уларҙы рухи яҡтан берләштерә, теләктәшлек, рухи туғанлыҡ хисен арттыра булһа кәрәк. Ҡайҙан ғына килгән булһаҡ та, ниндәй генә телдә һөйләшһәк тә асылда беҙ ҡәрҙәштәр, Аллаһ беҙҙең уртаҡ Тәңребеҙ, тигәнде аңлатаҙыр был уртаҡ аҡ кейем. Икенсе мәғәнәһе, хажға барыр алдынан уҡ тәҡүә тормошҡа күсеү, таҙарыныу, ураҙалағы кеүек, үҙеңде тыйыу, шикле-гөнаһлы эштәрҙән ваз кисеү, тигән һүҙ ул ихрам». (Ғәли Өзәк тәфсиренән.)
Һуңынан башҡа кешеләр төркөм-төркөм булып төшкән ерҙән (Ғәрәфәт тауынан) һеҙ ҙә төшөгөҙ. Аллаһтан ярлыҡау һорағыҙ. Шөбһәһеҙ, Аллаһ һәр ваҡыт ярлыҡаусы, кисереүсеҙер.
Хаж ғибәҙәттәрегеҙҙе тамамлағас, ата-бабаларығыҙҙың рухын иҫкә алғанығыҙ кеүек, хатта уларҙан да нығыраҡ Аллаһты зиһенегеҙҙә тотоғоҙ. Кешеләрҙең шундайҙары ла бар, улар:- Йә, Раббыбыҙ, беҙгә донъяла (яҡшы тормош) бир, - тип әйтәләр. Улар өсөн Әхирәттә ярлыҡау насип ителмәҫ.
Шундайҙарҙың ҡайһы берҙәре:- Йә, Раббым, беҙгә донъяла ла яҡшы тормош бир, Әхирәттә беҙҙе йәннәткә урынлаштыр. Беҙҙе йәһәннәмеңдән ҡотҡар, - тип әйтәләр.
Бына уларға, үҙҙәре ҡаҙанғандарға насибы булыр. Аллаһ тиҙ арала иҫәп-хисап аласаҡ.
Һанаулы көндәрҙә (йәғни хаж көндәрендә) Аллаһты зикер итегеҙ. Ашығыс рәүештә ике көндә (Мина тауынан төшөп, Мәккәгә) етергә теләгән кешенең гөнаһаһы булмаҫ. Кисеккән кешенең дә гөнаһаһы булмаҫ. Ул эш тәҡүәләр өсөн. Аллаһтың язаһынан ҡурҡығыҙ һәм белеп тороғоҙ, һис шик юҡ, һеҙ барығыҙ ҙа Уның хозурына килеп баҫасаҡһығыҙ.
Кешеләр араһында шундайҙар (мәкерлеләре) бар, улар (дин тотоуҙары тураһында) донъялағы тормош хаҡында (татлы) һүҙҙәр һөйләп, Һине хайран ҡалдырыр. Туралыҡтарын иҫбатлау өсөн улар Аллаһ исеме менән ант итәләр. Ғәмәлдә уларҙан да ҡурҡыныс дошман юҡ.
Шундай кеше һинең яныңдан китеп (эш башына ултырһа), аҫтыртын эш йөрөтә башлай. (Фетнәгә, ғауғаға сәбәпсе була) һәм игендәрҙе, малдарҙы харап итеп, нәҫел ҡоротоу өсөн бөтөнөһөн эшләй, Аллаһ фетнәселәрҙе яратмай.
Уға: Аллаһтан ҡурҡ, тиһәләр, ул тағын да тәкәберләнә, уның был мин-минлеге тағын да боҙоҡ юлға этә. Уға иң ҙур яза - йәһәннәм ғазабы. Йәһәннәм ул - иң хәтәр урын бит!
Кешеләр араһында тағын шундайҙары ла була: улар Аллаһтың ризалығын алыу өсөн, йәнен дә ҡыҙғанмай. Аллаһ Үҙ ҡолдарына ғәйәт мәрхәмәтле.
Әй, иман килтергән кешеләр, барығыҙ ҙа (татыуланып) берләшеп, Ислам диненә керегеҙ. Шайтан артынан эйәрмәгеҙ. Шик юҡ, ул һеҙҙең ҡан дошманығыҙ.
Шундай ап-асыҡ дәлилдәр килгәндән һуң да һеҙ юлдан яҙһағыҙ, белегеҙ: Аллаһ, һис шикһеҙ, ҡөҙрәтле һәм хикмәткә эйә.
Улар (Исламды ҡабул итмәгән кешеләр) Аллаһ болоттарға төрөнөп, фәрештәләре менән бергә килеп төшөр һәм эштәрҙе тамамлар, тип көтәләрме икән әллә? Ә эштәр үтәлде инде һәм бөтөн эштәр ҙә Аллаһ хозурына килер.
Исраил тоҡомона (йәһүдтәргә) әйт һин: уларға күпме аңлайышлы аяттар бирҙек. Кем үҙенә Аллаһ тарафынан күндерелгән ниғмәтте (Тәүрәт һәм Ҡөръәнде) үҙгәртһә, алмаштырһа, шөбһәһеҙ: Аллаһтың язаһы (уға) бик тә хәтәр буласаҡ.
Кәферҙәргә был донъя рәхәт тормош булараҡ күрһәтелде. Улар иман килтергән кешеләрҙән көлдөләр. Гәрсә, иманға тоғро булғандар Ҡиәмәт көнөндә тегеләрҙән өҫтөн сығасаҡ.Аллаһ Үҙе теләгән кешеләргә хисапһыҙ ризыҡ бирер.
Кешеләрҙең барыһы ла бер өммәттән ине. (Әммә кешеләр ҡайһыһы иман килтерҙе, ҡайһылары кәфер булып китте һәм улар бер-берһенә дошман булды) шуға күрә, Аллаһ (иман килтергәндәрҙе йәннәт тураһындағы) һөйөнөслө хәбәрҙәр менән ҡыуандырырға, (иманһыҙҙарҙы йәһәннәм менән киҫәтеп) ҡурҡытырға пәйғәмбәрҙәрен ебәрҙе. Ҡәүемдәр араһындағы ҡаршылыҡтарҙы хөкөм итер өсөн, хаҡ китаптар индерҙе. Ләкин үҙҙәренә китап индерелгән ҡәүемдәр, ап-асыҡ дәлилле китаптар алғандан һуң да, көнсөллөктәре арҡаһында, диндә килешә алмайынса, айырылдылар (төрлө фирҡәләргә бүленделәр.) Был мәсьәләлә Аллаһ иман килтергән кешеләргә үҙ ихтыяры менән тура юл күрһәтте. Теләгән кешеләрҙе Аллаһ тура юлға күндерә.
(Ий, мөьминдәр) әллә һеҙ үҙегеҙҙән элек йәшәгән кешеләр күргән ҡыйынлыҡтарҙы күрмәйенсә генә, язалар татымайынса ғына йәннәткә керергә хыялланаһығыҙмы? Улар хәйерселектә йәшәне, күп төрлө ҡыйынлыҡтар күрҙе, аптырашта, сараһыҙ ҡалды. Хатта пәйғәмбәрҙәр мөьминдәр менән берлектә:- Аллаһтың ярҙамы ҡасан килер? - тинеләр. Күҙегеҙҙе асып ҡарағыҙ: ысынлыҡта Аллаһтың ярҙамы яҡындыр.
Улар саҙаҡаға нимә бирергә кәрәклеге тураһында һорарҙар. Һин әйт:- Яҡшы малдан биреләһе өлөш - ата-әсәгә, ҡәрҙәштәргә, йәтимдәргә, ярлыларға, сәфәрҙәгеләргә бирелгән кеүек. Изгелекле һәр эшегеҙҙе, шөбһәһеҙҙер, Аллаһ белеп тора.
(Ий, мөьминдәр) һуғыш эштәренә нәфрәтле булһағыҙ ҙа (дошмандарға ҡаршы) һуғышыу һеҙгә фарыз ителде. Шулай ҙа була: һеҙ берәй нәмәнән нәфрәтләнәһегеҙ, ә ул һеҙҙең өсөн файҙалы; ҡайһы саҡ һеҙ үҙегеҙгә зарарлы булғандарҙы ла яратаһығыҙ. Быларҙың барыһын да Аллаһ белә, һеҙ белмәйһегеҙ.