Аллаһ - иман килтергәндәрҙең ярҙамсыһы. Ул уларҙы ҡараңғылыҡтан ҡотҡарып, нурға алып сығыр. Кәфер иткәндәрҙең дуҫы иһә шайтандыр. Ул нурҙан айырып, кешеләрҙе ҡараңғылыҡҡа алып керер. Шайтандар (һәм уларға эйәргән бәндәләр) - йәһәннәм эйәләре. Улар шунда ҡалыр.
(Ий, Мөхәммәд) Аллаһ биргән мөлкәт менән аңһат ҡына байыған бер кешенең Ибраһим менән Раббы хаҡында нисек һүҙ көрәштереүен күрҙеңме һин? Ибраһим:- Минең Раббым үлтерер ҙә, терелтер ҙә, - тине, теге бәндә:- Мин дә үлтерә лә, терелтә лә алам, - тине. Ибраһим әйтте:- Аллаһ Ҡояшты Көнсығыштан сығара, Әйҙә, һин уны Көнбайыштан сығарып ҡара, - тине, кәфер тотлоғоп ҡалды. Аллаһ гөруһтарҙы (залимдарҙы, Илаһи хөкөмдәр тураһында тартышырға аҙапланғандарҙы) тура юлға күндермәҫ.
Йәки түбәләре ишелеп, нигеҙҙәре емерелгән бер биҫтә биналарының емеректәре янынан уҙып барыуысыны күрмәнеңме? (Ул үҙ алдына):- Аллаһ был үле биҫтәне нисек итеп яңынан терелтер икән? - тине. Аллаһ уны йәнһеҙ итте. Йөҙ йылдан һуң терелтте.- Һин күпме ваҡыт бында яттың? - тип һораны. Тегеһе әйтте: - Булһа, бер көндөр, бәлки әҙерәктер ҙә, - тине. Аллаһ уға:- Юҡ, һин йөҙ йыл үле килеш яттың. Бына ризыҡтарыңа, эсемлектәреңә ҡара, улар әле һаман боҙолмаған. Шунан һуң үҙеңдең ишәгеңә ҡара. Инсандарға ғибрәт булһын тип, һине терелттек. Хәҙер ишәгеңдең һөйәктәренә ҡара. Нисек итеп Беҙ уның һөйәктәрен бергә йыйып, уға ит ҡундырасаҡбыҙ, - тине, (Ишәк, терелеп, әүәлге рәүешен алды.)Быны күргәс, ул (Ғөзәйер) әйтте:- Мин белдем инде: шик юҡ, шөбһә юҡ, Аллаһтың ҡөҙрәте бөтөн нәмәгә лә етә икән, - тине.(М. Ғәли яҙыуынса, йөҙ йылдан һуң терелгән кеше ул - йөҙ йылдан һуң төрнәкләнгән Израил халҡының яҙмышына ишара. Боҙолмаған ризыҡ, һөйәктәренә ит ҡунып, йәнә терелгән ишәк тураһындағы хикәйәне лә күсермә мәғәнәһендә аңлау кәрәк. Был - төш һәм хикәйәт.)
Ибраһим:- Йә, Раббым, мәйеттәрҙе нисек итеп терелткәнеңде миңә лә күрһәт, зинһар, - тине. (Аллаһ уға:)- Әллә Миңә ышанмайһыңмы? - тине.- Ышанам,- тине Ибраһим. - Ләкин (үҙ күҙҙәрем менән күреп) күңелемде тынысландыраһым килә.(Аллаһ) әйтте:- Дүрт ҡош тот. Уларҙы үҙеңә эйәләштер. (Һуңынан уларҙы һуйып, боттарын-саттарын айырып, һәр берһенән берәй киҫәк алып), айырым-айырым тау башына итеп ҡуй. (Өйөңә ҡайтҡас, ҡоштарыңды) саҡыр. Улар һинең янға осоп ҡайтыр. Шуны белеп тор, Аллаһ - мотлаҡ ҡөҙрәт эйәһе, хөкөм һәм хикмәт сахибеҙер.(Тәржемәселәр, тәфсирселәрҙең күбеһе шулай яҙа. Ләкин Ҡөръән теле белгестәре араһында башҡаса аңлатыусылар ҙа бар. Аллаһ Ибраһимға дүрт ҡош тотоп, уларҙы өйрәтергә һәм дүртеһен дүрт тауға итеп ҡуйырға бойора. Өйрәтелгән ҡоштар, Ибраһим Пәйғәмбәр саҡырғас, юлдан яҙмайынса, әйләнеп ҡайта.)
Малдарын Аллаһ юлында сарыф иткәндәрҙең хәле, ете башаҡ үҫтереп, һәр башаҡта йөҙ бөртөк орлоҡ биргән бер дана орлоҡтоң хәле кеүектер. Ихтыяр иткән кешеһенә Аллаһ ҡат-ҡат ниғмәт бирер. Аллаһ муллыҡ эйәһе һәм барыһын да белеп тороусы.
Малдарын (Аллаһ юлында) сарыф итеп тә, биргән малдары өсөн үкенмәгәндәр, кешене рәнйетмәгәндәр Аллаһтың әжеренә лайыҡ. Уларға бер ниндәй ҙә ҡурҡыныс янамаҫ, улар өҫтөнә ҡайғы килмәҫ.
(Кешеләргә) тәмле һүҙ әйтеү һәм (уларҙың) хаталарын кисерә белеү, рәнйетеп, теләр-теләмәҫ бирелгән хәйерҙән артығыраҡ. Аллаһ (ҡолдарының саҙаҡаларына) мохтаж түгел, Ул бай һәм сабыр.
Әй, мөьминдәр, кешеләргә күрһәтер өсөн генә саҙаҡа-мал бирмәгеҙ. Аллаһҡа, Әхирәт көнөнә ышанмаған кәфер кеүек, хөсөтлөк менән, кешене рәнйетеп саҙаҡа бирмәгеҙ. Был кешенең хәле, өҫтө тупраҡ менән ҡапланған таш-ҡаяныҡы кеүек; ҡойоп ямғыр яуғандан һуң, ҡая-таш шып-шыма булып ҡала (таш өҫтөндәге тупраҡ иген сәсһәң дә уңыш бирә алмай, уны ямғыр йыуып алып китә). Былар (донъялыҡта) ҡылған (яҡшы) эштәренең берһенән дә (сауап) ҡеүәт ала алмаҫтар. Аллаһ кәферҙәр гөруһына (өйөрөнә)һидәйәт бирмәҫ.
Аллаһ ризалығын алырға теләүселәр һәм рухтарында булған иманды нығытыу өсөн, малдарын сарыф иткәндәрҙең хәле ҡалҡыулыҡтағы гүзәл баҡса кеүектер. Баҡса өҫтөнә ямғыр яуһа, ике ҡат уңыш йыйып була. Ямғыр мул яумаһа ла (һис юғында ул баҡсала) дым ҡалыр. Аллаһ һеҙҙең нимә ҡылғандарығыҙҙы күреп тора.
Хөрмәләр, йөҙөмдәр шаулап үҫкән, шишмәләре ағып тороусы, еләк-емеш тулы баҡсаһы булған кеше ҡартайып, (ҡарт булһа ла) бала-сағалары ғәзиз сабый булып, утлы өйөрмә сығып, шул баҡсаны яндырып китеүен теләр инеме икән? Бына, Аллаһ һеҙгә аяттарын шулай ап-асыҡ итеп аңлата. Моғайын, һеҙ фекер йөрөтөп ҡарарһығыҙ (һәм бер нәтижәгә килерһегеҙ).
Әй, мөьминдәр, йыйған малдарығыҙҙың иң затлыларын ғына һәм һеҙҙең өсөн ерҙән сығарғандарыбыҙҙан (саҙаҡа, хәйер, зәкәт биреп, Аллаһ юлында) сарыф итегеҙ. Күҙ йомоп (сырайығыҙҙы һытып, ерәнеп кенә, теләр-теләмәҫ кенә) алырҙай затһыҙ малды бүләккә бирмәгеҙ (үҙегеҙгә оҡшамаған, ғәмәлгә яраҡһыҙ мал хәйергә бирелмәҫ). Белеп тороғоҙ, Аллаһ сикһеҙ бай һәм маҡтауға лайыҡ.
Шайтан һеҙҙе:- Фәҡир буласаҡһығыҙ, - тип ҡурҡыта. Һеҙҙе ул фәхешлеккә саҡыра (һеҙҙе боҙоҡлоҡҡа, һаранлыҡҡа өндәй). Аллаһ иһә һеҙгә үҙенән ярлыҡау һәм муллыҡ вәғәҙә итә. Аллаһ - сикһеҙ йомартлыҡ эйәһе, барыһын да белеп тороусы.
(Аллаһ Тәғәлә) хикмәтен теләгән кешеһенә бирер. Кемгә хикмәт (аҡыл, ғилем) бирелһә, хәҡиҡәтән, уға күп хәйер бирелгән булыр. Сәләмәт аҡыллы кешеләрҙән башҡа быны бүтәндәр яҡшы аңламаҫ.
Саҙаҡа малын ҡайҙа ҡуйғанығыҙҙы йәки кемгә лә булһа нәҙер ителгән малығыҙҙы ҡайҙа сарыф иткәнегеҙҙе Аллаһ белеп тора. Залимдар өсөн һис бер ярҙам булмаҫ.
Саҙаҡаларығыҙҙы асыҡ итеп бирһәгеҙ, яҡшы булыр. Саҙаҡаларығыҙҙы фәҡирҙәргә йәшертен бирһәгеҙ, һеҙҙең өсөн тағын да хәйерлерәк булыр. Шуға күрә, (Аллаһ) гөнаһтарығыҙҙың бер өлөшөн ярлыҡар. Һеҙ нимә генә эшләһәгеҙ ҙә, Аллаһ барыһынан да хәбәрҙар.
(Ий, Мөхәммәд) уларҙы (бәндәләрҙе) һидәйәткә ирештереү һиңә йөкләнмәй. Кемгә теләһә, Аллаһ һиҙәйәтте шуға бирә. Бирелгән хәйер (мал) үҙ файҙағыҙға булыр. Һеҙ малдарығыҙҙы (саҙаҡағыҙҙы) бары тик Аллаһ ризалығын алыр өсөн генә бирәһегеҙ. Аллаһ юлында сарыф иткән малдарығыҙ (саҙаҡалар, зәкәт, хәйер) өсөн һеҙ артығы менән бүләкләнәсәкһегеҙ. Һеҙ (сауап мәсьәләһендә) хаҡһыҙ рәнйетелмәйәсәкһегеҙ.
(Саҙаҡа) үҙҙәрен Аллаһ юлына бағышлағандарға (фәҡирҙәргә, ғалимдарға) бирелергә тейеш. Сөнки улар Ер йөҙө буйлап йөрөй алмай. Уларҙың хәлен белмәгән кешеләр, уларҙың тыйнаҡ һәм ғорур булғанына ҡарап, был әҙәмдәрҙе бай тип иҫәпләйҙәр. Һин уларҙы (үҙҙәренә генә хас) ғәләмәттәренән танырһың. Улар (ҡыйын хәлдә булһалар ҙа күҙгә керә-керә) хәйер һорамай. Һеҙҙең (Хаҡ юлында) күпме мал сарыф иткәнегеҙҙе, шик юҡ, Аллаһ белеп тора.
Малдарын иртә-кис, йәшертен йәки йәшермәйенсә (Хаҡ юлында) сарыф иткәндәргә Аллаһ хозурында әжерҙәр бар. Уларға һис бер ҡурҡыныс янамаҫ, уларға ҡайғы килмәҫ.
Риба (әжәткә биреп торған аҡсанан-малдан арттырып алынған харам керем) ашағандар иһә шайтан зәхмәте һуҡҡан тилеләр кеүек, ҡәберҙәренән торасаҡтар Улар:- Сауҙа итеү ҙә риба кеүек бит, - тигәндәре өсөн шундай хәлдә ҡалырҙар. Аллаһ алыш-биреште хәләл итте, рибаны харам ҡылды. Әгәр ҙә кемдер Аллаһтан (риба алмаҫҡа) әмер килгәс, рибанан баш тартһа, әмер килгәнгә ҡәҙәр алған рибаһы ғәфү ителер, уның эше Аллаһ хөкөмөндә булыр. Кем ҡабаттан (был аят ингәндән һуң) риба ала ҡалһа, улар йәһәннәм әһелдәре булыр һәм улар шунда мәңгегә ҡалыр.
Аллаһ рибаның бәрәкәтен ебәрер (әжәтте арттырып алған кеше, барыбер, ул аҡсаның рәхәтен күрмәҫ). Саҙаҡа биргән кешеләрҙең малдарын арттырыр. Аллаһ (рибаны, харамды хәләл тип танығандарҙы) кәферҙәрҙе, гөнаһлыларҙы яратмай.
Мөьминдәр, изгелек ҡылғандар, намаҙҙы дөрөҫ уҡығандар, зәкәтен биргәндәр Раббының хозурында әжерҙәрен табырҙар. Уларға һис бер ҡурҡыныс янамаҫ, уларға хәсрәт тә килмәйәсәк.
Иман килтергән кешеләр! Мосолман икәнһегеҙ, Аллаһтың нәфрәтенән ҡурҡығыҙ, алынмаған рибаларығыҙҙы алмағыҙ.
Шулай эшләмәһәгеҙ, Аллаһҡа һәм Пәйғәмбәргә ҡаршы һуғыш асҡан кәферҙәр кеүек булырһығыҙ. Был эштәрҙән тәүбә итһәгеҙ, малығыҙ-байлығығыҙ - маяғыҙ үҙегеҙгә ҡалыр. Шулай ҡылһағыҙ, һеҙ ғәҙелһеҙ булмаҫһығыҙ, үҙегеҙгә лә ғәҙелһеҙлек булмаҫ.
Әгәр (һеҙгә бурыслы кеше әжәтен ҡайтарырға) ҡыйын хәлдә ҡалған булһа, бурысын түләр өсөн уға уңай ваҡыт бирегеҙ. Саҙаҡаға хисаплап, үҙегеҙ белеп, ул бурысты алмаһағыҙ, һеҙҙең өсөн тағын да хәйерлерәк булыр.
Аңлы булығыҙ! Аллаһ хозурына барасаҡ Көн тураһында уйлап, ҡурҡып йәшәгеҙ. (Ул Көндө) һәр кемгә үҙе ҡылғандар өсөн түләү итеп, ғәҙеллек менән тамам өлөш (йәннәт йәки йәһәннәм) бирелер.
Һәй, иман килтергәндәр! Билдәле ваҡытта ҡайтарылырға тейешле бурысығыҙҙы яҙып ҡуйығыҙ. Был шартнәмәне арағыҙҙа ғәҙеллеге менән танылған берәү хилафһыҙ итеп яҙһын. (Шартнәмәне) яҙыусы Аллаһ нисек әмер иткән булһа, шулай итеп яҙһын, һуңынан баш тартмаһын. Ул яҙһын, бурыслы кеше әйтеп торһон. Раббыһы булған Аллаһтың язаһынан ҡурҡһын, бирәсәк бурысын кәметеп яҙҙырмаһын. Өҫтөндә бурысы ҡалған кешенең аҡылы зәғиф булһа йәки хәлһеҙ булһа, әйтеп тороп яҙҙырта алмаһа, уның ғәҙел яҡын туғаны был эште башҡарһын, (телһеҙ-һуҡыр, һаҡау булһа, рәсми тел белмәгән кеше булһа, тотҡонда булһа) ир кешеләр араһынан ике шаһит һайлап алығыҙ. Ике ир кеше табылмаһа, ул сағында һеҙ риза булырлыҡ бер ир һәм тағын ике ҡатын табығыҙ. Ҡатындарҙың берһе онотһа, икенсеһе был шартнәмәне хәтерендә һаҡлар. Саҡырылған шаһиттар был эштән баш тартмаһын (ҡасмаһын). Бурыс әҙ булһа ла, күп булһа ла, ҡайтарыласаҡ ваҡытын дөрөҫләп яҙырға ялыҡмаһындар. Был - Аллаһ ҡаршыһындағы ғәҙеллеккә тура килә, шаһитлыҡ зарури, шикләнерлек урын ҡалдырмай торған эш. Әгәр, арағыҙҙа ҡулдан-ҡулға йөрөй торған алыш-биреш булһа, ул ваҡытта уны яҙып тормаһағыҙ ҙа була. Гөнаһаһы булмаҫ. Сауҙа эшендә лә шаһиттар яллағыҙ. (Шартнәмәне) яҙыусыға ла, шаһиттарға ла зарар килтерелмәһен. (Зарар һалһағыҙ) үҙегеҙгә насарлыҡ ҡылған булырһығыҙ. Аллаһтың нәфрәтенән ҡурҡығыҙ, Аллаһ һеҙҙе өйрәтеп тора. Аллаһ барса нәмәне ысыны менән белеп тора.
Һеҙ сәфәрҙә булып, (шартнәмәне) яҙырға кеше таба алмаһағыҙ, бурыслы кешенән (бурыс ҡиммәтенә яҡын әйбер) аманат алып тороу ярай. Бер-берегеҙҙән шикләнһәгеҙ, ышаныслы әҙәм Раббыһы булған Аллаһтың хөкөмөнән ҡурҡһын, аманатын теүәл ҡайтарһын. Шаһитлыҡты йәшермәгеҙ. Йәшергән кеше гөнаһлы булыр. Нимә генә ҡылһағыҙ ҙа, Аллаһ барыһын да белеп тора.
Күктәрҙә, Ерҙә нимәләр бар - бөтөнөһө лә Аллаһтыҡы. Әгәр һеҙ күңелегеҙҙәгеләрҙе асып һалһағыҙ йәки йәшерһәгеҙ, Аллаһ һеҙҙе яман уйҙарығыҙ өсөн яуапҡа тартыр. Кемде ярлыҡарға теләһә, Аллаһ шуны ярлыҡар. Кемгә яза бирергә теләһә, шуға яза бирер. Аллаһтың һәр нәмәгә ҡөҙрәте етә.
Ул пәйғәмбәр ҙә Раббынан үҙенә төшөрөлгән (Ҡөръән)гә иман килтерҙе. Мөьминдәрҙең һәр береһе лә Аллаһҡа, уның фәрештәләренә, китаптарына, пәйғәмбәрҙәренә инанды һәм әйттеләр:- Уның пәйғәмбәрҙәренә айырмайынса ышандыҡ, ишеттек (ҡабул ҡылдыҡ), итәғәт иттек. Әй, Раббыбыҙ, ярлыҡауыңды теләйбеҙ. Һуңғы йөрөшөбөҙ Һинең тарафҡаҙыр, - тинеләр.
Аллаһ бер кемгә лә көсө етмәҫлекте йөкләмәҫ. (Кеше) изгелек ҡылһа, үҙ файҙаһына; яманлыҡ ҡылһа, үҙенең зарарына ҡылыр.- Әй, Раббыбыҙ, онотһаҡ йәки яңғылышһаҡ, беҙҙе ғазаптарға һалма, (зинһар). Йә, Раббыбыҙ, беҙҙән алда килеп-киткәндәргә йөкләгәнең кеүек, беҙгә лә шундай ауыр ғазаптар йөкләмә. Раббыбыҙ, (зинһар), беҙҙе сыҙай алмаҫлыҡ хәлдәргә ташлама. Гөнаһтарыбыҙҙы өҫтөбөҙҙән ал, ярлыҡа беҙҙе, кисер беҙҙе, беҙгә рәхимле бул. Һин беҙҙең Хужабыҙ, Хакимыбыҙ. Кәферҙәр өйөрөнә ҡаршы (көрәшергә һәм еңергә) беҙгә ҡеүәт бир!